Szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, porwanych podstępnie z terenu Polski przez NKWD, 18 czerwca 1945 r., stanęło przed sowieckim sądem w Moskwie. Wszyscy trafili do moskiewskiego więzienia na Łubiance. Uprowadzenia i procesy Polaków stały się elementem nowego zniewolenia Polski przez sowiecki reżim.

Podczas konferencji w Jałcie, która miała miejsce od 4 do 11 lutego 1945 r., tzw. wielka trójka (przywódca ZSRS Józef Stalin, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill oraz prezydent USA Franklin Delano Roosevelt) zdecydowała, że do czasu wyborów parlamentarnych, w Polsce rządzić będzie Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, utworzony na bazie komunistycznego Rządu Tymczasowego, z dołączeniem „przywódców demokratycznych z samej Polski i od Polaków z zagranicy”. Pisząc o Polakach z zagranicy zakładano, że będzie to były premier Rządu RP na Uchodźstwie, Stanisław Mikołajczyk. Najbardziej uprawnieni do reprezentowania Polaków w kraju byli przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego – Delegat Rządu na Kraj i jego zastępcy oraz członkowie Rady Jedności Narodowej, czyli podziemnego parlamentu.

Politycy podziemia, mimo obaw związanych z dotychczasową represyjną polityką NKWD i polskich komunistów, oczekiwali, iż będą mogli wziąć udział w negocjacjach dotyczących tworzenia rządu. 21 lutego Rada Jedności Narodowej przyjęła rezolucję z deklaracją gotowości do podjęcia rokowań. Z pewnymi nadziejami odebrali zatem przekazane im listy, podpisane przez niejakiego płk. Pimienowa. Oficer ów w istocie był funkcjonariuszem NKWD. Przedstawiając się jako reprezentant gen. Iwanowa, zapraszał przywódców Polskiego Państwa Podziemnego na rozmowy i deklarował pełne gwarancje bezpieczeństwa. Gen. Iwanow nie istniał. Ukrywał się pod tym nazwiskiem Iwan Sierow z NKWD.

Po wstępnych spotkaniach delegata oraz przedstawicieli partii politycznych z płk. Pimienowem – które zdawały się wskazywać na dobre intencje Sowietów – ustalono termin i miejsce rozmów z gen. Iwanowem. Najdłużej niechętny temu spotkaniu pozostawał gen. Leopold Okulicki, obawiając się podstępu, ale wobec wspólnej decyzji pozostałych również zgodził się na swój udział.

27 marca 1945 r. stawili się w Pruszkowie na rozmowy trzej najważniejsi przedstawiciele Polskiego Państwa Podziemnego: Delegat Rządu na Kraj, a zarazem wicepremier tegoż Rządu, Jan Stanisław Jankowski, ostatni komendant AK, gen. Leopold Okulicki oraz przewodniczący Rady Jedności Narodowej, Kazimierz Pużak. Dzień później przybyli pozostali, m.in. zastępcy delegata w randze ministrów: Adam Bień, Antoni Pajdak i Stanisław Jasiukowicz. Ponadto aresztowano Kazimierza Bagińskiego, Aleksandra Zwierzyńskiego, Eugeniusza Czarnowskiego, Stanisława Mierzwę, Franciszka Urbańskiego, Józefa Chacińskiego, Kazimierza Kobylańskiego, Stanisława Michałowskiego, Zbigniewa Stypułkowskiego oraz tłumacza, urzędnika Delegatury Józefa Stemlera. Wszyscy trafili do moskiewskiego więzienia na Łubiance.

Aresztowani reprezentowali Delegaturę i Radę, ale też partie polityczne współtworzące Polskie Państwo Podziemne: Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Ludowe, Polską Partię Socjalistyczną oraz Zjednoczenie Demokratyczne. W Moskwie czekał na nich upokarzający proces i dla większości kary więzienia za rzekomą „wywrotową robotę” przeciwko ZSRS. Dwóch najważniejszych, Okulicki i Jankowski, a także Jasiukowicz z SN, nie wróciło już do kraju. Zmarli w więzieniach, w niejasnych okolicznościach, prawdopodobnie zamordowani.

W trakcie procesu Stanisław Mikołajczyk negocjował z Józefem Stalinem warunki wejścia do Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Zdominowany przez komunistów gabinet powstał tydzień później, 28 czerwca, bez udziału więzionych przywódców Polskiego Państwa Podziemnego. Mimo prób przeciwdziałania ze strony Mikołajczyka, zmuszonego po sfałszowanych wyborach ze stycznia 1947 r. do ucieczki z kraju, powołanie owego rządu stało się etapem w budowie totalitarnego państwa komunistycznego w Polsce.

Od: Instytut Pamięci Narodowej

Socials: