Na otwarcie tej wystawy czekaliśmy od lat. 27 marca w prestiżowej National Portrait Gallery w Londynie została uroczyście otwarta prawdopodobnie największa wystawa polskiej sztuki w brytyjskim muzeum w historii –  “Portrety Stanisława Wyspiańskiego”. Obejmuje ona aż 16 najwybitniejszych portretów artysty, z których większość nigdy nie była pokazywana poza Polską. 

Gości powitała dyrektor National Portrait Gallery Victoria Siddall, ambasador RP prof. Piotr Wilczek, wiceminister kultury Marta Cienkowska, dyrektor British Council Scott McDonald, kuratorka wystawy dr Alison Smith i dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie (z którego pochodzi większość prezentowanych prac) prof. Andrzej Szczerski (nasz wywiad można przeczytać tutaj).

„Jesteśmy dumni, mogąc zaprezentować tę wspaniałą kolekcję portretów Wyspiańskiego. Szybko szkicowane odważnymi liniami w pastelach, charyzmatyczne prace na tej wystawie ukazują jego mistrzostwo w balansie kompozycyjnym i kolorze. Widzę je po raz pierwszy i naprawdę są niezwykłe” – powiedziała Victoria Siddall, dyrektor National Portrait Gallery, zachwycając się dziełami artysty.

Jako pierwszy przemawiał ambasador Piotr Wilczek, który podkreślił, że „wystawa jest wynikiem 4-letniej ścisłej współpracy między instytucjami w obu naszych krajach. Pragnę wyrazić moje najserdeczniejsze podziękowania dla Muzeów Narodowych w Krakowie i Poznaniu, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, Narodowej Galerii Portretu oraz prywatnych kolekcjonerów, którzy hojnie obdarowali nas dziełami ze swoich zbiorów. Dzięki nim wszystkim możemy podzielić się spuścizną jednego z najbardziej znanych polskich artystów z brytyjską publicznością (…) Nie jest to pierwsza wystawa jego prac w Wielkiej Brytanii w ostatnich latach. William Morris Gallery zaprezentowała kilka prac Wyspiańskiego w ramach wystawy Młoda Polska w 2021. Takie wydarzenia pomagają nam również budować zrozumienie i znaczące relacje w teraźniejszości. Ta wystawa jest również hołdem dla polskiej społeczności w Wielkiej Brytanii i jej żywego wkładu w życie kulturalne kraju.” 

Następnie głos zabrała wiceminister kultury Marta Cienkowska, która powiedziała: „W ramach wspólnego sezonu kulturalnego w wielu brytyjskich miastach odbywają się wydarzenia przybliżające szerokiej publiczności bogactwo polskiej kultury. Jednocześnie polskie instytucje mają możliwość zaprezentowania najciekawszych zjawisk kultury brytyjskiej polskiej publiczności. Dziś otwieramy wystawę portretów Stanisława Wyspiańskiego. Jego twórcza droga doskonale wpisuje się w tematykę naszego polsko-brytyjskiego sezonu. Wyspiański był artystą niezwykle wszechstronnym – dramatopisarzem, malarzem, projektantem. Każda z tych sfer jest reprezentowana w programie naszego wspólnego przedsięwzięcia. Chciałabym wyrazić moją najgłębszą wdzięczność wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej imponującej wystawy. Wymagało to ogromnego wysiłku, ale efekt jest zachwycający.”

Kolejny mówca, Scott McDonald, dyrektor British Council, podkreślił istotę wymiany kulturalnej między Polską a Wielką Brytanią, zauważając, że taka współpraca sprzyja wzajemnemu zrozumieniu i szacunkowi między dwoma narodami. McDonald odniósł się do kontekstu historycznego British Council, który został założony w 1934 roku, mając na celu budowanie trwałych relacji poprzez kulturę, a nie krótkotrwałe cykle polityczne. McDonald podkreślił rolę sztuki w przezwyciężaniu podziałów kulturowych i promowaniu dialogu, stwierdzając, że dzięki wystawom takim jak ta, publiczność może docenić nie tylko poszczególne dzieła, ale także wspólne wartości i doświadczenia, które łączą ludzi ponad granicami: „Działamy w Polsce od 87 lat, a więzi między naszymi narodami są definiowane przez wzajemny szacunek, współpracę i przyjaźń. Nasza misja w Polsce nadal koncentruje się na budowaniu więzi, zrozumienia i zaufania między mieszkańcami Wielkiej Brytanii i Polski.”

Kurator wystawy, dr Alison Smith, objaśniła że cała wystawa została podzielona na trzy sekcje. „W pierwszej części zobaczymy intelektualistów, artystów i pisarzy, z którymi Wyspiański był związany w Krakowie. Chciałabym wspomnieć w szczególności o jednym portrecie Dagny Juel Przybyszewskiej, ponieważ stanowi on ważny łącznik z naszą wystawą Portrety Edwarda Muncha.  W środkowej części znajdują się portrety aktorów, którzy występowali w sztukach napisanych i wyreżyserowanych przez artystę. Jest tu niesamowita grupa portretów, w tym wspaniała Irena Solska z płomiennymi włosami. A potem sztuka. Ostatnia sekcja poświęcona jest rodzinie Wyspiańskiego. I tutaj widzimy niektóre z wielkich ikon polskiej sztuki. Cała wystawa jest zakończona dwoma autoportretami. Jeden z nich zobaczysz po wejściu. Pokazuje młodego Wyspiańskiego, który właśnie rozpoczyna karierę jako artysta. A ostatni to wstrząsający autoportret, który pokazuje jego twarz oszpeconą przez skutki syfilisu, który miał go zabić zaledwie kilka tygodni później.”

Na koniec głos zabrał dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie Andrzej Szczerski dzieląc się swoją dumą i radością: „Zorganizowaliśmy tę wystawę, ponieważ otrzymaliśmy wyjątkową propozycję od National Portrait Gallery – możliwość zaprezentowania Stanisława Wyspiańskiego tutaj, w Londynie. To nie tylko okazja do świętowania jego twórczości podczas tego niezwykłego wieczoru, ale także szansa, by spojrzeć na niego w nowym kontekście. W Polsce postrzegamy Wyspiańskiego jako kwintesencję narodowego artysty, ale ta wystawa pozwala odkryć go na nowo – zobaczyć jego dzieła oczami międzynarodowej publiczności i osadzić je w szerszym kontekście sztuki europejskiej. Jego twórczość, pełna emocji i uniwersalnych odniesień, przemawia nie tylko do Polaków, ale także do Brytyjczyków i wszystkich odwiedzających tę prestiżową galerię. Myślę, że udało nam się oddać sprawiedliwość Wyspiańskiemu, ukazując zarówno jego polską tożsamość, jak i ponadczasowy, światowy wymiar jego sztuki. Sam artysta uważał, że może równać się jedynie z największymi twórcami swojej epoki w Europie – i ta wystawa to potwierdza.”

Wśród gości zaproszonych na otwarcie wystawy udał nam się wypatrzeć wielu znakomitych gości. Ambasadę RP, oprócz prof. Piotra Wilczka reprezentowała konsul generalna Renata Kowalska i konsul Anna Tarnowska Waszak. Obecny był również najbardziej znany brytyjski krytyk sztuki Waldemar Januszczak, dyrektor National Gallery Gabriele Finaldi (który też ma polskie pochodzenie), Justin Maciejewski, dyrektor National Army Museum, reżyser i zdobywca Oskara Piotr Fudakowski, lady Halina Munster, lady Lucy French, wspaniały zespół Polskiego Instytutu Kultury z dyrektor Magdaleną Grabianowską na czele i wielu, wielu przyjaciół i miłośników sztuki.

Cytując prof. Andrzeja Szczerskiego, zgadzamy się, że wystawa Stanisława Wyspiańskiego w National Portrait Gallery to prawdziwy „muzealny Oscar” – triumf sztuki i ducha. Mamy nadzieję, że Brytyjczycy rozkochają się w dziełach naszego genialnego artysty a jego portrety, przesycone uniwersalną siłą, przemówią do serc tutejszej publiczności.

To niepowtarzalna okazja, by polska sztuka zabłysła na Wyspach, została doceniona i znalazła swoje miejsce wśród cenionych dzieł światowej kultury, na które zasługuje.

*

Maria Byczynski. Autorka jest historykiem sztuki

Zdjęcia: British Poles

Od redakcji: Wystawie towarzyszy anglojęzyczna publikacja „Stanisław Wyspiański Portraits”, pod redakcją Alison Smith i Julii Griffin, dostępna tutaj.

Portrety Stanisława Wyspiańskiego można podziwiać aż do 13 lipca 2025 roku w godzinach 10.30-18.00 w National Portrait Gallery, Sala 14, 3 piętro, St. Martin’s Pl, London WC2H 0HE. Wstęp jest bezpłatny.